Dan sećanja na tragediju: U Kragujevcu streljano 3.000 ljudi, među njima 300 đaka

Pre 83 godine u kragujevačkim Šumaricama streljano je oko 3.000 nedužnih građana, među kojima je bilo i oko tri stotine đaka i nastavnika Muške gimnazije.

Taj krvavi 21. oktobar obeležava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu.

U Spomen parku u Šumaricama od 1971. godine održava se "Veliki školski čas", manifestacija kojom se podseća na žrtve stravičnog masakra.

Ovaj masakr bio je odmazda za događaje koji su se zbili nekoliko dana ranije. Naime, od početka jeseni, da bi se smanjio otpor i zaplašilo stanovništvo u Srbiji, nemački komandant Franc Beme izdao je naredbu da se za jednog ubijenog nemačkog vojnika strelja 100, a za ranjenog 50 ljudi.

Direktan povod za streljanje u Kragujevcu bili su nemački gubici koje su pretrpeli u borbama sa četnicima i partizanima na putu Kragujevac-Gornji Milanovac, 16. oktobra 1941. godine, kada ih je poginulo deset, a ranjeno 26, što je značilo da za kaznu treba streljati 2. 300 Srba.

Već 18. oktobra u Kragujevcu je uhapšeno šezdesetak komunista i Jevreja. Kako je to bilo daleko od planiranog broja, Nemci su odlučili da pokupe i streljaju muškarce po okolnim selima, za koja su sumnjali da su "zaraženi" komunizmom.

Sa egzekucijom su počeli već 19. oktobra u selima Maršiću, Mečkovcu i Grošnici, gde je, prema podacima koji variraju, toga dana streljano između 410 i 420 osoba, dok je njih dvadesetak uspelo da pobjegne.

Kako im ni to nije bilo dovoljno, nemački okupatori su streljanje nastavili u gradu, koji je iste večeri blokiran, a sutradan ujutru počelo se sa "sakupljanjem" ljudi.

Nemci su izdali saopštenje da građani treba da se okupe zbog zamene dokumenata i obećali im da će se iste večeri vratiti kućama.

Ljude su odvodili s radnih mesta, iz crkava, sa ulica i iz škola, i zatvarali su ih u četiri topovske šupe na periferiji grada, kao i u kasarni "Tanasko Rajić". Ne zna se tačan broj zatvorenih toga dana, ali se procenjuje da ih je bilo od 6. 000 do 10.000.

A ona je u Šumaricama počela "krvava bajka". Prvo su streljali grupu, kojsu su uhapisli ranije, a potom su, na današnji dan, u 7 sati ujutru, izvodili po 100 ljudi...

Nemci su tog dana streljali i čuveno V3...

O tačnom broju ubijenih toga dana postoje oprečni podaci. Na suđenju u Nirnbergu se pojavio broj od 7. 000 poginulih, iako danas postoje lični podaci za oko 3. 000 osoba, među kojima je i 300 đaka. Najmlađi Dragiša Nikolić imao je nepunih 12 godina kada je pogođen rafalima na stratištu u Šumaricama.

Imajući u vidu da je u Kragujevcu uoči rata živelo oko 30.000 ljudi, grad je tada izgubio skoro 10 odsto stanovništva, uglavnom muškaraca između 16 i 60 godina.

Na mestu nezapamćene tragedije, 1953. godine je izgrađen Spomen park, a iste godine je prvi put priređena organizovana komemoracija.

Spomen park koji je potom decenijama dograđivan obuhvata prostor površine 352 hektara. Memorijalni kompleks ukupno sadrži 30 masovnih grobnica.

Monumentalni spomenik u srcu Šumarica, kraj kojeg se svake godine održava "Veliki školski čas", centralna manifestacija oktobarskih komemorativnih svečanosti, rad vajara Miodraga Živkovića. Zvaničan naziv, te 1963. godine, kada je i postavljen bio mu je "Spomenik streljanim đacima i profesorima", ali mnogi ga zovu, jednostavno, "Peto tri", pre svega zbog oblika koji podseća na rimski broj pet.

Vlada Srbije 2012. godine donela je odluku da se dan masakra u Kragujevcu, obeležava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu.

Srpska pravoslavna crkva je kanonizovala stradalnike, proglasivši ih za novomučenike.