Kako se menjala srpska zastava: Od Prvog srpskog ustanka do danas

Zaključkom Vlade Srbije od 11. septembra 2020. dan proboja Solunskog fronta, 15. septembar, obeležava se kao Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, a istu odluku dan ranije donela je Vlada Republike Srpske.Datum 15. septembar, izabran je za obeležavanje Dana srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave, jer je tog dana 1918. godine probijen Solunski front, a na osnovu odluke vlada Srbije i Republike Srpske o zajedničkom obeležavanju ovog datuma.Od vremena izbijanja Prvog srpskog ustanka i početka Srpske revolucije 1804. godine nije kori&scaron;ćena jedna unificirana, standardna zastava, već su isticane raznovrsne vojvodske zastave, bazirane na srednjovekovnom nasleđu i religioznim simbolima, najče&scaron;će znakom krsta.Slično je bilo i u vreme Drugog ustanka, kada je Milo&scaron; Obrenović na Cveti u Takovu 1815. godine razvio svoj stari vojvodski barjak.Sa nastankom autonomne Kneževine Srbije 1830. godine počelo se ozbiljnije razmi&scaron;ljati i o zvaničnim državnim simbolima.Od dono&scaron;enja Drugog hati&scaron;erifa (1830. godine), nastojalo se da se dođe do jedinstvene zastave i grba. Jovan Petrović (Kovač) je tada izradio srpski grb od gvožđa - beo krst sa četiri ocila na &scaron;titu koji je istaknut na kneževom dvoru istog dana kada je pročitan Hati&scaron;erif.Prvu zvaničnu državnu zastavu novovekovna Kneževina Srbija dobila je po odredbama Sretenjskog ustava.&quot;Boja narodna srbska&quot; jeste otvoreno crvena, bela i čelikasto-ugasita.Grb se sastojao od krsta na crvenom polju i četiri ognjila među krakovima okrenutim prema njemu.Bio je opasan zelenom maslinovom grančicom sa leve i hrastovom sa desne strane.Drugog dana rada Sretenjske skup&scaron;tine, 15. februara 1835. godine pročitan je tekst Ustava, na koji su knez i poslanici položili zakletvu ispod nove zastave sa grbom Kneževine Srbije.Ceremonijal na samoj skup&scaron;tini je brižljivo pripremljen, uz isticanje znakova srpske državnosti - zastave, grba i narodnih boja.Koliko se značaja pridavalo državnim znamenjima, svedoči podatak da je grb bio urezan na poklonima Skup&scaron;tine knezu, sablji i zlatnoj ča&scaron;i.Kako je Sretenjski ustav bio na snazi svega dve sedmice, do početka marta, kada je privremeno, a 11. aprila 1835. godine konačno suspendovan, tako je praktično nestalo i zastave koja se u njemu isticala.Imajući u vidu da su pitanja zastave i grba bila važna državna pitanja, knez Milo&scaron; Obrenović je želeo da Kneževina Srbija svakako i zvanično dobije pravo na ove simbole. Knez se u pregovorima sa turskim predstavnicima pozivao na privilegije koje su tada uživali Vla&scaron;ka, Moldavija i Samos.Za vreme kneževog boravka u Carigradu 1835. godine utvrđen je izgled srpske zastave i dogovoreno da sultan izda ferman po tom pitanju.Po odredbama fermana, iz decembra 1835. godine, Srbima je dozvoljeno isticanje zastave na trgovačkim brodovima, odnosno &quot;trobojnog barjaka, na kome je gornja čast crvene, srednja plavetne, a donja bele boje&quot;.Iako fermanom nisu bila propisana dodatna nacionalna obeležja, knez je odlučio kompromisom re&scaron;i ovo pitanje, odnosno da na sredinu plavog polja stavi srpski grb bez krune, a na crvenom polju tri polumeseca, kao znak turskog suvereniteta nad Kneževinom.Hati&scaron;erif iz 1838. godine (tzv. Turski ustav) nije donosio odredbe o zastavi i grbu. Uprkos srpskim zahtevima da u tekst ustava uđu odredbe o zastavi i grbu, Porta je ovaj predlog uporno odbijala.Međutim, usled velike upornosti kneza Milo&scaron;a i insistiranja za postojanjem srpske zastave, početkom januara 1839. godine izdejstvovan je poseban ferman, kojim je Srbiji određena zastava.U fermanu se isticalo da će se zastava sastojati &quot;od tri cveta, odnosno, odozgo crvenog, u sredi plavog i odozdo belog&quot;. Dodatno je precizirano da se na srednjem, plavom, polju zastave nalazi grb Srbije. U cilju isticanja sultanovog suvereniteta i vazalnog položaja Srbije trebalo je da na crvenom polju, u gornjem levom uglu stoje četiri zvezde.Iako izgled samog grba nije istaknut u fermanu, sačuvan je veran opis njegovog tada&scaron;njeg izgleda:&quot;U sredini beo krst na crvenom polju sa četiri ognjila čelikaste boje okrenuta prema krstu. Krst i crveno polje okružuje venac, s desne strane hrastove, a s leve maslinove grančice s plodovima, koji su povezani u dnu plavom pantljikom, a pri vrhu venac se spajao. Iznad krsta i venca nalazila se kneževska kruna crvene boje ukra&scaron;ena zlatom i dragim kamenjem sa zlatnim krstom na vrhu. Od krune se spu&scaron;ta kneževska porfira na kojoj leži grb.&quot;Ovim fermanom Porta je prvi put priznala Srbiji pravo na nacionalni grb, čime je jo&scaron; vi&scaron;e potvrđivala njen državni status.Koliko se vodilo računa o državnim znamenjima svedoče podaci da je prilikom otvaranja srpske agencije u Bukure&scaron;tu na njoj istaknuta samo srpska zastava, a knez je tražio i da svaki top, koji se pravio za potrebe Srbije, ima urezan srpski grb. Od 1867. godine, kada je knez Mihailo Obrenović uspeo da dobije gradove (Beograd, Smederevo, &Scaron;abac i Kladovo) i ukloni poslednje turske garnizone iz Srbije, kao jedini vid sultanovog suvereniteta ostala je da se uz srpsku trobojku vije i turska zastava na bedemima beogradske tvrđave.Nakon Berlinskog kongresa i sticanja nezavisnosti 1878. godine, sa tada&scaron;nje zastave Kneževine Srbije skinute su četiri zvezdice, kao poslednji ostaci osmanskog suvereniteta.Ova zastava ostala je u upotrebi naredne četiri godine.Srbija je 6. marta 1882. godine progla&scaron;ena kraljevinom, a Milan Obrenović prvim novovekovnim kraljem. Tada je promenjena i državna zastava, odnosno grb.U zakonu iz 1882. godine ističe se da je &quot;grb kraljevine Srbije dvoglavi beli orao na crvenom &scaron;titu s krunom kraljevskom. Vrh obe glave dvoglavog orla stoji kruna kraljevska, a ispod svake kandže po jedan krinov cvet. Na prsima mu je grb kneževine Srbije: beo krst na crvenom &scaron;titu sa po jednim ognjilom na svakom uglu krsta. Grb je ogrnut purpurnim hermelinovim pla&scaron;tom kome se na vrhu nalazi kraljevska kruna&quot;.Izgled grba i zastave Kraljevine Srbije uneti su i u tekst Ustava iz 1889. godine: &quot;Grb je Kraljevine Srbije dvoglavi beli orao na crvenom &scaron;titu s krunom kraljevskom. Vrh obe glave dvoglavoga belog orla stoji kruna kraljevska; a ispod svake kandže po jedan krinov cvet. Na prsima mu je grb Kneževine Srbije &bdquo;beo krst na crvenom &scaron;titu sa po jednim ognjilom u svakom uglu krsta&quot;.Narodne su boje: crvena, plava i bela.Kraljevina Srbija je crveno-plavo-belu trobojku koristila sve do decembra 1918. godine, odnosno do osnivanja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije preimenovanog u Kraljevinu Jugoslaviju.Raspored boja na jugoslovenskoj zastavi bio je plavo - bela - crvena, sa novim grbom. Kao vid simbola Srbije u grbu Kraljevine SHS/Jugoslavije, ostala su četiri ocila na crvenom &scaron;titu.Nakon okončanja Drugog svetskog rata i stvaranja nove države, svaka od &scaron;est republika tada&scaron;nje Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ, 1945&ndash;1963), odnosno Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ, 1963-1992) imala je sopstvenu zastavu, pa tako i Srbija (crveno-plavo-belu) sa petokrakom. To je trajalo sve do 1992. godine, kada je petokraka uklonjena.Raspadom SFRJ, odlukom skup&scaron;tine od 27. aprila 1992. godine Stvorena je nova država - Savezna Republika Jugoslavija, koju su činile Republika Srbija i Republika Crna Gora.Zastava SRJ bila je jugoslovenska trobojka (plavo-bela-crvena) bez petokrake, dok je zastava Republike Srbije bila crveno-plava-bela trobojka.Nakon formiranja Državne zajednice Srbije i Crne Gore (februara 2003) zadržana su državna obeležja SRJ.Zaključak u upotrebi grba, zastave i himne Republike Srbije doneo je preporuku Narodnoj skup&scaron;tini, predsedniku Republike, ministarstvima, posebnim organizacijama, službama Vlade, Ustavnom sudu, sudovima, javnim tužila&scaron;tvima, Republičkom javnom pravobranila&scaron;tvu, organima za prekr&scaron;aje, Narodnoj banci Srbije, Upravi za zajedničke poslove republičkih organa, organima autonomnih pokrajina, op&scaron;tina, gradova i grada Beograda, kao i javnim službama i drugim pravnim licima čiji je osnivač Republika Srbija, da upotrebljavaju grb, zastavu i himnu Republike Srbije u skladu sa ovim zaključkom.Na ovaj način u upotrebu je vraćena trobojka sa grbom.Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine utvrđeno je da Republika Srbija ima svoj grb, zastavu i himnu, te da se izgled i upotreba grba, zastave i himne uređuju zakonom.Narodna skup&scaron;tina je 2009. godine donela Zakon o izgledu i upotrebi grba, zastave i himne Republike Srbije.Na osnovu ovog Zakona, Vlada je 2010. godine donela Uredbu o utvrđivanju izvornika Velikog i Malog grba, izvornika zastave i notnog zapisa himne Republike Srbije.Zastava Republike Srbije koristi se kao: državna zastava, narodna zastava, sa razmerama tri prema dva (dužina prema visini), standarda: državna zastava kvadratnog oblika koju koriste predsednik Republike i predsednik Narodne skup&scaron;tine.Ova državna zastava Republike Srbije je u upotrebi danas.Izložba srpskih zastava kroz istoriju biće otvorena danas od 17.00 časova u Velikoj Galeriji Doma kulture Studentski grad.

Kako se menjala srpska zastava: Od Prvog srpskog ustanka do danas

13 Komentari