Filmovi koji su bili zabranjeni u Jugoslaviji

Jugoslovenska kinematografija, koliko god da je bila hvaljena, imala je svoju mračnu stranu i nije bila imuna na zabrane. Specifični EX-YU stil podrazumevao je ono što bismo nazvali sirovim, naglašenim scenama s puno psovki i prostota, scena nasilja i zločina, a sve začinjeno gomilom crnog humora. Ali, neki filmovi su u tome ipak izgleda preterali, pa su tadašnje vlasti odlučile da ih cenzurišu u periodu od 1947. do 1991., kad je snimljeno preko 1000 filmova.

1. Grad (1963) Scenario: Kokan Rakonjac, Marko Babac, Živojin Pavlović Uloge: Stole Aranđelović, Slavko Simić, Miloš Žutić

Ovaj film je jedini koji je bio i sudski zabranjen u bivšoj Jugoslaviji, što je svakako bilo neobično za vrednosti socijalizma, jer je znatno češća bila praksa u kojoj bi vladajuća garnitura odlučila da se on ne prikazuje, pa mesta za sud nije ni bilo.
Za to nije bila zaslužna golotinja, već neki drugi elementi koji su smetali vlast u ovoj psihološkoj drami, koja pleše na granici depresije i melanholije.
Pretpostavka je da komunistima nije smetala kritika prikazane stvarnosti u filmu, već sama činjenica da je film imao drugačiji odnos prema stvarnosti. Verovatno ni likovi iz filma nisu bili baš poželjni - od homoseksualca do prostitutke, a ključan je i trenutak u kojem se pojavljuje i prsluk iz Italije, za kojeg se kaže kako je lepši od jugoslovenskog. Provokativan je bio i lik kapitaliste kao direktora poduzeća, kao i smrt ratnog invalida partizana kojeg su pretukli nasilnici - sve u svemu, sudskom odlukom je naređeno da se film spali, ali ipak se čuva u arhivima.

2. Jutro (1967) Scenario i režija: Mladomir Puriša Ðorđević Uloge: Ljubiša Samardžić, Neda Arnerić, Milena Dravić, Mija Aleksić, Ljuba Tadić, Faruk Begoli

Na pulskom festivalu ovaj film je pobrao tri nagrade, a jednu je osvojio glavni glumac Ljubiša Samardžić u Veneciji. Radnja prati partizanskog poručnika koji ulazi u oslobođeni Čačak. Prolazeći kroz razne sukobe u prvim posleratnim danima i boreći se sa bivšim saradnicima neprijatelja i izdajnicima, bivši vojnik nastavlja sa ubijanjem, čak i u vreme mira. Tako da se rat nastavlja kao njegova unutrašnja borba i borba sa ljudima oko njega. Jedna partizanka u filmu osuđena je na smrt, pa su pred nju doveli naoružanog zarobljenog Nemca, kako bi joj stvorili iluziju da će umreti od neprijatelja.
Pretpostavlja se kako je moralistima tadašnjeg doba najviše smetao sam glavni lik partizanskog poručnika Smokija koji samo misli na “svoj polni organ”, pa tako i na grobu nekadašnjeg saborca ima perverzan seks sa partizankom.

3. Rani radovi (1969) Režija: Želimir Žilnik Scenario: Želimir Žilnik, Branko Vučićević Uloge: Milja Vujanović, Bogdan Tirnanić, Čedomir Radović, Marko Nikolić...

Rani radovi na alegoričan način izlaže priču mladih učesnika u studentskim demonstracijama, u aprilu 1968. u Beogradu: tri mladića i devojka Jugoslava, suprostavljaju se malograđanskoj rutini svakodnevnice. U želji da promene svet, nadahnuti tekstovima mladog Karla Marksa, odlaze u sela i fabrike kako bi probudili svest ljudi, ohrabrili ih u borbi za emancipaciju i dostojanstven život. U tom boravku i radu na terenu suočavaju se sa primitivizmom i sa sopstvenim ograničenjima, slabostima, nemoći, ljubomorom. Potom bivaju i uhapšeni. Frustrirani što je planirana revolucija neostvarena, tri mladića odlučuju da eliminišu Jugoslavu, svedoka njihove nesposobnosti. Pucaju u nju, prekrivaju je partijskom zastavom, pale njeno telo, i od planirane akcije ostaje taman dim koji se diže u nebo. Jugoslavu je glumila tadašnja mis Srbije, Milja Vujanović koja je bila poznata po obnaženim ulogama, što je popularizovalo film i pre nego što je izašao. Uprkos tome što je film poznat kao jedno od najvećih međunarodnih ostvarenja jugoslovenske kinematografije osvajanjem Zlatnog medveda na festivalu u Berlinu, film nije sudski zabranjen, ali nije prikazivan u SFRJ. Uzrok tome se krije u navodnim bezrazložnim scenama nasilja, golotinje, vulgarnosti poput izmeta i sličnog.

4. Plastični Isus (1971) Scenario i režija: Lazar Stojanović Uloge: Tomislav Gotovac, Vukica Ðilas, Ljubiša Ristić, Mida Stevanović, Adolf Hitler, Ante Pavelić, Josip Broz Tito

Film koji se usudio da uporedi Josipa Broza Tita s Hitlerom, ali i sveprisutne teme ismejavanja svega, ovaj film je odmah osuđen na neprikazivanje, a njegov autor je završio u zatvoru. Zapravo je reč o diplomskom radu režisera u kojem je glavni lik zagrepčanin Tom koji živi u Beogradu, a finansiraju ga ljubavnice. Nakon što ga ostave obe ljubavnice, useljava se kod sestre muža poslednje ljubavnice, koji ga na kraju filma ubije. Lazar Stojanović je u film ubacio arhivske snimke ustaša, četnika, Hitlera i Tita, pomoću kojih upoređuje te režime. Takođe, u filmu se prvi put pokreću tadašnje tabu teme, poput homoseksualnosti i promiskuiteta, a i prvi put se u jugoslovenskom filmu pojavljuje nag muškarac.
Osim političkih uvreda, upravo zbog navedenih tabu tema poput promiskuiteta i homoseksualnosti, režiser je zbog njega osuđen na tri godine zatvora. Politički je progonjen i glavni glumac, a film je počeo da se prikazuje tek 20 godina nakon što je nastao.

5. Uloga moje porodice u svetskoj revoluciji (1971) Režija: Bahrudin Bato Čengić Scenario: Bahrudin Bato Čengić, Bora Ćosić, Branko Vučićević Uloge: Dragan Nikolić, Danilo Bata Stojković, Branka Petrić, Milena Dravić, Mića Tomić, Erika Družović, Mija Aleksić, Stole Aranđelović...

Premijerno je prikazan u Puli na filmskom festivalu 1971. godine, nakon čega je zabranjen i nikada se nije našao u kinematografskoj distribuciji. Ovo ostvarenje donosi priču o revoluciji iz 1945. godine, zajedno sa nacionalnim oslobođenjem, koja je bila vojnička, gruba, ali istovremeno i fascinantna, artistička. Zajedno s nacionalnom revolucijom morala je da se dogodi i ona manja, unutar porodica. Jedna porodica uči nove pesme koje treba da recituje i peva, zaboravlja stare običaje poput plesanja ili izrada goblena. Ovaj film, povremeno strog, povremeno veoma veseo, govori o tome šta ostaje od porodice u koju uđe revolucija i šta ostaje od revolucije koja uđe u jednu porodicu.

Glavna je svakako scena u kojoj, u tek oslobođenom Beogradu, partizanski komesar u salon unosi Staljinovu glavu napravljenu od marcipana i naređuje svima da "Jedu Staljinov mozak".

6. WR - misterije organizma (1971) Scenario i režija: Dušan Makavejev Uloge: Milena Dravić, Ivica Vidović, Jagoda Kaloper, Tuli Kupferberg, Zoran Radmilović, Džeki Kertis, Miodrag Andrić

Ovaj poludokumentarac za mnoge je jedno od najboljih ostvarenja jugoslovenske kinematografije, koje nikad nije ušlo u komercijalnu distribuciju, a snimao se u SAD i SFRJ od 1968. do 1971. i posvećen je Frojdovom učeniku Vilhemu Rajhu. Priča prati mladu komunistkinju Milenu, koja sledi ideje psihoanalitičara i želi da uveri okolinu kako treba da se izvede klasna, a onda i seksualna revolucija. Ona se zaljubljuje u ruskog klizača Vladimira Iljiča, i ljubav će joj doći glave. U isto vreme, njena prijateljica Jagoda praktikuje slobodnu ljubav i menja partnere. Na kraju filma Rus klizač, prvak u pravolinijskom klizanju, klizaljkom seče glavu Mileni.

Takve scene seksa i direktne političke izjave nisu do tada viđene u nekom jugoslovenskom filmu. Film je podigao veliku buru u jugoslovenskoj javnosti, ali i dobio odlične ocene na svetskim festivalima.