Na današnji dan pre 29 godina počela akcija "Oluja": Najveći progon Srba od Drugog svetskog rata

Prema podacima dokumentacionog centra "Veritas", tokom akcije hrvatskih snaga poginulo je i nestalo 1.960 Srba, a proterano najmanje 220.000 stanovnika nekadašnje Republike Srpske Krajine.

U Hrvatskoj vojno-policijskoj akciji "Oluja" avgusta 1995. koja je započela ujutro 4. avgusta, masivnom vojnom akcijom oružanih snaga Hrvatske izvršena je agresija na prostor Republike Srpske Krajine, odnosno sever Dalmacije, Liku, Kordun i Baniju.

Firma Militari professenal risorsis (Military Professional Resources-MPRI) sa središtem u Aleksandriji, Virdžinija, SAD, u kojoj su bile angažovane stotine penzionisanih generala SAD, pripremala je operaciju. Njihovi pripadnici radili su i za Hrvatsku vojsku i za muslimane pripadnike 5. Korpusa Armije BiH. Postojala je dakle podrška NATO, kao i jedinica Hrvatskog vijeća odbrane, odnosno vojske Hrvata BiH, kao i Armije BiH.

Do agresije je došlo uprkos činjenici da se ta oblast nalazila pod zaštitom UN-a, kao sektori "Jug" i "Sjever", kao i da su predstavnici RSK u Ženevi i Beogradu prihvatili predlog međunarodne zajednice o mirnom razrešenju.

Među stradalima, prema podacima Veritasa, 65 odsto su civili, među kojima približno tri četvrtine stariji od 60 godina. Takođe, 29 odsto ubijenih su ženske osobe, ogromnom većom starice.

Odluka o početku akcije "Oluja" doneta je tokom sastanka u vili Josipa Broza Tita na Brionima 31. jula 1995.

Kako se vidi iz Brionskih transkripata, tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman nesumnjivo je tada definisao cilj, rečima: "To je sada tema naše današnje rasprave, da nanesemo takve udarce da Srbi praktično nestanu".

Pominjao je takođe uklanjanje "remetilačkog faktora" naglasivši da će odstranjivanje "stranog, povijesno odvojenog" elementa doneti pozitivne posledice etničke homogenizacije. Pomenuo je i da dok operacija bude trajala treba javno "jamčiti tobože građanska prava".

U sastavu hrvatskih snaga koje su učestvovale u napadu nalazilo se oko 130.000 pripadnika. Sa njima u sadejstvu bilo je oko 25.000 pripadnika Armije BiH. Vojsku Srpske Krajine navodno je tada sačinjavalo približno 40.000.

Vojna dejstva su započela u 5.00 časova ujutro 4. avgusta, žestokim dejstvima artiljerije i raketnih jedinicana duž čitave linije fronta. Prva linija odbrane Vojske Republike Srpske Krajine pomerena je, odnosno probijena, na više mesta, prodorom u dubinu RSK. Onesposobljeni su takođe sistemi veza RSK. U popodnevnim odnosno večernjim satima započela je evakuacija civila, preko Srba i Dvora.

Sutradan, 5. avgusta, oko podneva, objavljeno je da su hrvatske trupe ušle u Knin. Tog dana zauzet je prostor većeg dela dalmatinske zagore koji je ulazio u sastav RSK, osim Knina, Drniš, Benkovac, na prostoru Like Plaški, ali i Dubica u Baniji.

Linije kod Slunja probijene su 6. avgusta. Tada dolazi do spajanja trupa Hrvatske sa takozvanim Hrvatskim vijećem odbrane, odnosno vojskom Hrvata BiH, kao i sa Petim korpusom Armije BiH, odnosno muslimanskim snagama. Time je prostor RSK presečen. Tog dana zauzeta je Petrinja u Baniji. Posle ozbiljnijeg otpora te večeri pala je i Glina.

Vojnić, Topusko, Lapac pali su 7. avgusta. Tog dana u 18.00 časova Gojko Šušak, tadašnji ministar odbrane Hrvatske objavio je da je vojna akcija "Oluja" okončana. Brojni civili koji se nisu povukli stradali su. Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora na prostoru sektora "Jug" ostalo je 4.051 lice, od čega je ubijeno oko 600, ne računajući vojna lica.

Poznati su slučajevi zločina u Ivoševcima, gde je ubijeno najmanje 14 osoba, ili u Plavnom, gde je 6. avgusta ubijeno 13 staraca.

Prema izveštaju Komisije OEBS-a od 10. avgusta: "Postoje direktni dokazi o sistematskom paljenju kuća civila i društvenog vlasništva, uključujući preduzeća, od strane HV-a, civilne policije i pripadnika specijalnih formacija policije".

Savet bezbednosti OUN doneo je Rezoluciju br. 1009, 10. avgusta 1995, kojom je od Hrvatske tražena zaštita civila i njihove imovine. Kao i kažnjavanje onih koji su počinili zločine.

Među zločinima koji su se tada dogodili je i bombardovanje odnosno pucanje po kolonama izbeglih. Najpoznatiji je zločin na Petrovačkoj cesti, kada je avion hrvatskog ratnog vazduhoplovsta 7. avgusta nešto posle 12.00 časova na putu nedaleko od Bosanskog Petrovca, usmrtio 10 osoba, među njima četvoro dece.

Ranjeno je preko pedeset civila, takođe mnoštvo dece. Bio je to Mig 21, doleteo iz Splita.

U prihvatu izbeglih posebno su se tada istakli građani Prijedora i Banja Luke.

U akciji nazvanoj "Maestral" koja je bila produžetak "Oluje", od 8. do 17. septembra 1995, hrvatske snage u sadejstvu sa Petim korpusom armije BiH, ubile su 655 i prognale oko 125.000 Srba sa područja više opština zapada BiH: Drvar, Petrovac, Šipovo, Jajce, Bosanska Krupa, Ključ.

Usledila je odmah potom 18. septembra 1995, akcija "Una" odnosno napad Hrvatske vojske sa prostora RH, na tri opštine Republike Srpske: Novi Grad, Kostajnica, Kozarska Dubica. Namera je bila zauzimanje Prijedora.

Hrvatske snage su tokom te operacije počinile i zločine kod fabrike Knežopoljka, kada su ubijena 44 civila a ranjeno je 38. Hrvatska vojska je međutim tada teško poražena i akcija je obustavljena.

U presudi haškog Tribunala za bivšu Jugoslaviju, aprila 2011, ocenjeno je da je "Oluja" bila udruženi zločinački poduhvat, na čijem se čelu nalazio predsednik Hrvatske Franjo Tuđman. U presudi stoji da je "cilj bio prisilno i trajno uklanjanje srpskog stanovništva i naseljavanje tog područja Hrvatima".

Drugostepenom presudom od 17. novembra 2012. godine, generali HV Ante Gotovina i Mladen Markač oslobođeni su krivice za progon srpskog stanovništva iz Kninske krajine 1995, čime je poništena prvostepena presuda kojom je Gotovina bio osuđen na 24 godine, a Markač na 18 godina zatvora. Oslobođeni su po svim tačkama optužbe.

Zločini utvrđeni u prvostepenoj presudi nisu negirani.