Istorija: Beogradska berza osnovana pre 130 godina

U zdanju Građanske kasine, koja se nalazila u Ulici kralja Petra, pre 130 godina, 21. novembra 1894. održana je osnivačka Skupština Beogradske berze.

U skladu sa predviđenom normativom, statutom, na skupštini su izabarana i odgovarajuća tela, kao uprva berze, a takođe i berzanski posrednici. Taj dan uzima se kao datum osnivanja te važne institucije. Osnivanju je prethodilo donošenje odgovarajućih zakonskih normi, poput Zakona o javnim berzama 3. novembra 1886.

Tokom vladavine kralja Milana Obrenovića doneseno je više akata od značaja za ustrojavanja berzanskog poslovanja u skladu sa najvišim standardima ondašnje Evrope. Postepeni ekonomski uspon Srbije nametao je i potrebu za standardizacijom berzanskog poslovanja. Ono je, istina, u izvesnom smislu, postojalo među Srbima i ranije.

Novo doba međutim nametalo je potpuno upodobljavanje tada modernim normama berzanskog poslovanja Evrope. Važna je bila uloga esnafskog društva trgovaca, Srpskog trgovačkog udruženja. Iz razloga koji su razumljivi ta esnafska asocijacija bila je životno zainteresovana za ustrojavanje nacionalne berze.

Odgovarajući Zakon iz 1886. oblikovan je i donesen njihovom inicijativom. Verovalo se da će tim putem uslovi poslovanja u Srbiji biti bitno poboljšani, a takođe da će ustrojavanje berzanskog poslovanja na nacionalnom nivou pomoći bržem rastu srpske ekonomije, njenom jačanju, kao i da, do toga se veoma držalo, tim putem sledi viši stepen samostalnosti, suverenosti, odnosno sigurnosti srpske ekonomije.

Neposrednom osnivanju prethodila je izrada i usvajanje Statuta berze. Bilo je nadalje neophodno da taj dokument odobri resorno Ministarstvo narodne privrede, kako je i bilo 3. oktobra 1894. čime su pravni preduslovi ispunjeni.

Zanimljivo je da su ondašnji trgovci rado i masovno pristupili Berzi, što je izvesno valjana ilustracija nivoa stručnosti i poslovne obaveštenosti tog esnafa u ondašnjoj Kraljevini Srbiji. Uostalom, poznato je da su pojedni poslovni ljudi kako iz Srbije tako i Srbi iz ondašnje Austrije odnosno docnije Austrougarske trgovali na berzi u Beču i bitno ranije. U prestonici države Habzburga, carskom Beču, još prvih decenija 19. veka bilo je vrlo uspešnih i dobrostojećih poslovnih ljudi, Srba, poput recimo Demelića ili porodice Tirka. Kao ilustracija u tom smislu navođena je činjenica da su bečke Novine serbske, koje su vodili tamošnji studenti Dimitrije Davidović i Dimitrije Frušić, obojica inače rodom iz Srema, imale redovnu rubriku naslovljenu "Tečenija novca na Vijenskoj berzi ".

Izvesno znamo da je među beogradskim trgovcima inicijativa da se ustroji berza ili slično telo, postojala još u vreme prve vlade knjaza Miloša, tridesetih 19. veka. Posle osnivačke skupštine, na samom početku naredne 1895. godine usledilo je svečano otvaranje Beogradske berze. Nekoliko dana potom berza je počela s redovnim radom. U to vreme ona se nalazila u zdanju hotela Bosna u Savamali, ondašnjem poslovnom središtu Beograda. Bio je to, za tadašnje prilike, reprezentativan dvospratni hotel i inače omiljeno mesto trgovaca i poslovnog sveta uopšte.

Prvi njen predsednik bio je Dimitrije Stamenković (1844 - 1899) ugledni beogradski trgovac i dobrotvor, jedan od osnivača Narodne banke, tada zvanično Privilegovana narodna banka Kraljevine Srbije, 1884. godine, takođe Srpskog trgovačkog udruzenja, ali i Društva Svetog Save ili Srpske književne zadruge. Sačuvana je do danas palata koju je sazidao na uglu Kralja Petra i Uzun Mirkove.

Pored velikih očekivanja Beogradska berza zapravo je imala neveliki promet, u skladu sa ekonomskom snagom ondašnje Srbije. Ubrzo je takođe došlo do razdvajanja dva sektora poslovanja. Robna, produktna berza, radila je i nadalje u zgradi hotela Bosna, dok je odeljak valuta i efektiva radio u zdanju hotela Srpska kruna u Knez Mihailovoj ulici.

Kasnije, u međuratnom periodu Beogradska berza doživljava ozbiljan uspon. Od godine 1934. ona će raditi iz namenski građene palate na tadašnjem Kraljevom trgu, danas Studentski, u kojoj je sada smešten Etnografski muzej.

Verovatno najbitnji bio je promet državnom obveznicima i uopšte vrednosnim papirima. I formalno, Beogradska berza je zatvorena 1953, odlukom Vlade Srbije. Njeno postojanje nije se, kako se verovalo, uklapalo u proklamovane ciljeve izgradnje socijalističke privrede.

Rad Beogradske berze stidljivo je, mada ne pod tim imenom, obnovljen 1989. kada su prilike počele da se menjaju. Tada je održan Osnivački skup Jugoslovenskog tržišta kapitala, čije su članice bile vodeće bankarske institucije Jugoslavije, njih 34. Izvorno ime vraćeno je 1992. godine, dok je oporavak berzanskog poslovanja vidan od 2000. godine.