NATO bombardovanje 1999: Ko je sve bio stanar vile u Užičkoj u Beogradu

Kada je inženjer Aleksandar Acović gradio dom za porodicu 1933. godine u Beogradu, nije mogao ni da pretpostavi da će u njoj živeti nemački okupatori, ali i predsednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ), potom i šef države Savezne Republike Jugoslavije.

Tako su u čuvenoj vili u Užičkoj 15 na Dedinju, elitnom beogradskom naselju, uživali Josip Broz Tito, doživotni predsednik i maršal SFRJ, a kasnije i Slobodan Milošević, predsednik SRJ i Srbije.

Ovo, nekada velelepno zdanje, ozbiljno je oštećeno je 22. aprila 1999. godine, kada su je u zoru pogodila četiri NATO projektila tokom vazdušne operacije protiv SR Jugoslavije.

Kasnije je Zakonom o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju ponovo postavljeno pitanje konfiskovane imovine posle Drugog svetskog rata.

• Od Hrvatskog proleća do podele Bosne: Koje dogovore kriju zidovi Titove vile u Karađorđevu
• Šta je sve posedovao Tito: "Sve je bilo Brozovo i ništa nije bilo njegovo”
• Nacionalizacija u Titovo vreme - talas koji je odneo privatnu svojinu
• Slobodan Milošević: Misterija mozga

Agencija za restituciju 2021. vratila je "idealnu polovinu kuće, plus 50 ari placa", naslednicima Aleksandra Acovića, nekadašnjeg vlasnika rudnika.

Druga polovina, koju je 1948. godine za simboličan iznos tadašnji komunistički režim otkupio od Acovićevih sinova Radosava i Miloša, ostala je državi.

"Delimičnim rešenjem od 5. februara 2021. godine vraćena je polovina idealnih delova zgrade državnih organa i organizacija, rezidencija u Užičkoj 15.

"Ova polovina je konfiskovana od bivšeg suvlasnika Aleksandra Acovića, presudom Narodnog okružnog suda Beograda 18. aprila 1946. godine", kažu u Agenciji za restituciju za BBC na srpskom.

Dodaju da je imovina vraćena njegovim zakonskim naslednicima.

"Državno pravobranilaštvo Srbije uložilo je žalbu na rešenje i sve je prosleđeno Ministarstvu finansija, kao drugostepenom organu za odlučivanje.

"O žalbi do danas nije doneta odluka drugostepenog organa", kažu u Agenciji.

Arhiv Jugoslavije

Kako je izgrađena vila u Užičkoj 15

Ženidba za Jelicu, ćerku jednog od gradonačelnika Beograda Miloša Savčića, donela je Aleksandru Acoviću i imanje u nekadašnjoj Rumunskoj ulici na Dedinju, sada elitnom naselju u Beogradu.

Kuća je građena 1933, a već godinu dana kasnije uknjižena na njega i suprugu.

Smrću Jelice, dve godine kasnije, idiličan život u raskošnoj vili počeo je da bledi.

S prvim bombama 1941. kada je razoren Beograd i započet Drugi svetski rat u Srbiji, kuća je dobila prve podstanare.

U nju se uselio predsednik vlade, general Dušan Simović, zbog sigurnog skloništa koje je postojalo, a krajem aprila 1941. u vilu dolazi Franc Nojhauzen, nemački okupacioni civilni komandant za Srbiju.

Dok Aleksandra budu iseljavali iz kuće, u vilu stiže novi stanar -feldmaršal Aleksander Ler.

Ler je zarobljen 1945, a streljan 1947. godine.

Arhiv Jugoslavije

U to vreme, jugoslovenski maršal Tito već je uselio kofere u Rumunsku 15, koja menja naziv u Užičku ulicu.

"Kuća ne počiva na temeljima nego na ženi" - bilo je uklesano na ulazu u veliki salon vile.

Aleksandar Acović kuću je izvorno napravio za suprugu Jelicu i njihovo dvoje dece.

Sudbina je, međutim, drugačije prekrojila, pa su se u njoj najviše boravile Titova i Miloševićeva supruga - Jovanka Broz i Mirjana Marković.

• Jovanka Broz - od prve drugarice preko špijunke do državne udovice
• Kako su nekadašnje jugoslovenske republike podelile imovinu bivše države

Miloš i Radisav, Acovićevi sinovi, 1948. godine su u ponudi koja se ne odbija, prodali delove imanja tadašnjoj Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji.

Dok su Tito i Jovanka Broz boravili u njoj vila u Užičkoj 15 je nekoliko puta menjala izgled.

Sve važne odluke za sudbinu zemlje od 1947. godine doživotni jugoslovenski predsednik doneo je upravo pod krovom ove vile.

Ne postoji značajan svetski državnik druge polovine 20. veka čije razgovore sa Titom nisu upili zidovi Užičke 15.

BBC/Jelena Subin

Posle Titove smrti, vila u Užičkoj 15 postala je deo Memorijalnog centra "Josip Broz Tito", koji je polovinom 1996. godine zakonom ukinut, a vila proglašena za privatnu rezidenciju predsednika SRJ, pisalo je Vreme.

Slobodan Milošević i Mirjana Marković u nju su se uselili 1997, da bi dve godine kasnije NATO bombe razorile vilu.

NATO je prethodno proglasio vilu za legitimnu metu, pisao je londonski Indipendent.

Sve vredne stvari preseljene su iz rezidencije neposredno pre bombardovanja.

Stradao je nekadašnji Zlatni salon Jovanke Broz, a preživela su tri stilska stočića, dve fotelje i klavir - ali je ostao bez nogara, pisao je beogradski Blic.

Arhiv jugoslavije

Tolstojeva 33: Od izdavača do kontroverznog biznismena

Milošević je u Užičku 15 stigao iz obližnje vile u Tolstojevoj.

Da govori, ova kuća u Tolstojevoj ulici broj 33, mogla bi svašta da ispriča.

Prema pisanju nedeljnika Vreme, Slobodan Milošević ju je 1991. godine otkupio za 2.000 nemačkih maraka, jer je inflacija tada pojela njenu procenjenu vrednost.

Kao i vila u Užičkoj 15, i plac u Tolstojevoj 33 je nacionalizovan posle Drugog svetskog rata.

Prvi vlasnik imanja bio je Geca Kon, čuveni izdavač, koji je zemlju pazario za sestre.

Porodica Kon streljana je u jesen 1941. godine, a od njihove izdavačke imperije nastala je današnja "Prosveta".

Temelji prvobitnog izgleda vile postavljeni su početkom 1970-ih, a u kuću se prvi uselio Jovan Veselinov, nekadašnji predsednik Skupštine Socijalističke Republike Srbije.

Tu je živeo do smrti, a onda se u vilu uselio njegov sin.

Početkom 1990-ih, Tolstojeva 33 dobija nove stanare - porodicu Milošević.

Usledila je rekonstrukcija, sređivanje i proširivanje vile, o čemu su pisali tadašnji mediji, ali i Mirjana Marković u knjizi "Juče ili sutra".

Srpska opozicija je 1990-ih često upotrebljavala vilu na Dedinju za iskazivanje bunta i protesta protiv tadašnje vlasti Slobodana Miloševića.

Tako je 1992. godine započet i "marš mira na Dedinje".

I dok su na prostoru nekadašnje SFRJ trajali ratovi, imanje Slobodana Miloševića se širilo.

Navodno, deo placa u Tolstojevoj 31 predsedniku tadašnje SR Jugoslavije poklonio je prvi komšija Bogoljub Karić, biznismen i političar.

Vila je tokom bombardovanja bila donekle oštećena, pa se porodica Milošević preselila u vilu "Mir" u Užičkoj ulici.

Upravo na toj adresi je Slobodan Milošević bio uhapšen 1. aprila 2001. odakle je kasnije izručen Haškom tribunalu, gde je odgovarao za zločine u ratu u bivšoj Jugoslaviji.

Njegova supruga Mirjana Marković vratila se nakratko u Tolstojevu 33, pre nego što je februara 2003. napustila Srbiju.

"Sećam se da smo se iz poslednje januarske večeri preselili iz našeg divnog i beskrajno vedrog stana u Ulici 14. decembra, u Tolstojevu ulicu, u kuću u kojoj je bilo mnogo tamnog drveta.

"Šest sledećih godina sam planirala da jednog dana, dok mi je muž na poslu pa ne može da vidi i da se ljuti, sve te tamne grede po zidovima i na plafonu na brzinu prefarbam u belo", napisala je Mirjana Marković u knjizi "Juče ili sutra".

BBC/Jelena Subin

Vila u Tolstojevoj gotovo da je bila pala u zaborav dok u medijima nije odjeknula vest da je u njoj uhapšen Sreten Jocić, kontroverzni srpski biznismen.

Lisice na ruke stavljene su mu zbog sumnje da je umešan u ubistvo Ive Pukanića, vlasnika zagrebačkog lista "Nacional".

Beogradski Blic je pisao da je vilu na Dedinju kasnije je od Mirjane Marković kupio Nikola Peković, nekadašnji igrač, a potom i predsednik Košarkaškog kluba Partizan, i doskorašnji čelnik Košarkaškog saveza Crne Gore.

Peković je kum Darka Šarića, kome se godinama sudi u Beogradu za trgovinu drogom, a mediji ga označavaju kao "jednog od najvećih narko bosova na Balkanu".

Podgoričke Vijesti su njih dvojicu dovodili i u vezu sa poslovima oko kockarnica i hotela na Crnogorskom primorju.

Početkom 2021. godine, vila na Dedinju dobila je novog vlasnika - Zorana Karića, rođenog brata srpskog biznismena Bogoljuba Karića.

Pogledajte i ovaj video:

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu, Jutjubu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk

Izvor: BBC News na srpskom