Stranci i spomenici u Beogradu

Većinu je podigao glavni grad Srbije, ali ima i onih koji su podignuti inicijativom, pa i sredstvima drugih zemalja.

Upravo je to slučaj i sa spomenikom Alijevu, koji je, kao i obnovu Tašmajdanskog parka, finansirala Vlada Azerbejdžana, kao i spomenik Miloradu Paviću, autoru "Hazarskog rečnika". Hajdar Alijev, otac aktuelnog predsednika, predsednik Azerbejdžana postao je u junu 1993. godine, ali je u bivšem ŠSR bio jedna od dominantnijih političkih ličnosti.

U njegovoj domovini smatraju ga zaslužnim za to što je „zaveo red" u državi nakon raspada SSSR, kada je zemlja bila na ivici građanskog rata. Država na Kavkazu sa oko devet miliona stanovnika nezavisna je od 1991. godine. Hejdar Alijev umro je 2003. godine, a na predsedničkoj funkciji zamenio ga je sin Ilham.

Inače, prvi javni spomenik u Beogradu oslobodjenom od turske vlasti podignut je 1848. u južnom delu sadašnjeg Karađorđevog parka, i posvećen je, naravno Srbima, odnosno junacima Prvog srpskog ustanka, oslobodiocima Beograda pod Karadjordjem. Podigao ga je knez Aleksandar Karađorđević, koji je Srbijom vladao od 1842. do 1858.

Prema zvaničnim podacima na beogradskim trgovima i u parkovima podignuta su 192 spomenika i postavljeno je 237 skulptura, pri čemu se na teritoriji ranijih prigradskih opština nalazi 70 spomenika i skulpturalnih dela.

Spomenik zahvalnosti Francuskoj (Wikimedia)

Kad je o strancima reč, jedan od najlepših spomenika Beograda, podignut 1930. smešten u kalemegdanskom parku, posvećen je zahvalnosti Francuskoj, zbog presudne pomoći koju je ta zemlja, na više načina, pružila Srbiji tokom Prvog svetskog rata.

U Donjem gradu, podno beogradske tvrdjave, podignuta je 1736. kapija, tada uklopljena u severoistočni bedem Donjeg grada, posvećena Karla VI Habzburškom, „osvajaču Beograda“ (oslobodiocu od Turaka).

Srbija severno od Zapadne Morave nalazila se u periodu 1718-1739. u sklopu Habzburske monarhije kao jedna od krunskih zemalja. Na kapiji, sagradjenoj u duhu baroka, osim monograma Karla VI, nalazi se i grb tadašnje austrijske Kraljevine Srbije, koji se heraldički najčešće naziva grbom Tribalije (glava vepra probodena strelom, sa carskom krunom).

Reč je o najstarijem očuvanom grbu u Beogradu. Tu verziju grba koristio je i Karađorđe. Beogradjani je najčešće nazivaju kapijom Eugena Savojskog.

Spomenik francuskom maršalu, i počasnom vojvodi Srpske vojske, Luju Franše d' Eperu (1856-1942), nalazi se na Autokomandi, iznad saobraćajne petlje, nedaleko od ulaza u stanicu Beovoza. Spomenik je delo Riste Stijovića, podignut je 1931. godine i potom obnavljan.

U Topčiderskom parku je te iste, 1931. godine, podignut spomenik Rudolfu Arčibaldu Rajsu (1875-1929), poznatom švajcarskom kriminologu, velikom prijatelju Srba, koji je presudno pomogao da istina o ponašanju okupatora dospe do svetske javnosti tokom Prvog svetskog rata. Spomenik, rad Marka Brežanina, obnovljen je 2009. u sklopu obeležavanja 80-godišnjice smrti Arčibalda Rajsa.

Na Savskom keju u Novom Beogradu nalaze se biste Džavaharlalu Nehruu (1889-1964), indijskom državniku kao i Mahatmi Gandiju (1869-1948), tvorcu suverenosti te velike zemlje.

Alfons de Lamartin (1790-1869), francuski književnik i političar, koji je podržavao borbu Srba za oslobodjenje od Turaka u 19. veku, ima dva spomenika u Beogradu. Jedan se nalazi u Karadjordjevom parku, u blizini Narodne biblioteke. Delo je vajara Lojze Dolinara i podignut je 1933. Drugi spomenik Lamartinu nalazi su u Zemunskom parku.

U Zemunu je podignut 1969. godine spomenik naučniku-bakteriologu Aleksandu Flemingu ispred pogona Galenike, koji je izradio vajar Oskar Barbelja.

Grčki revolucionar, pesnik Riga od Fere (1757-1798) dobio je 1994. godine spomenik na uglu ulice koja nosi njegove ime i Ulice Tadeuša Košćuška, na Dorćolu, preko puta Malog Kalemegdana. Spomenik je poklon grčkog naroda Beogradu. Posebna postavka posvećena njemu nalazi se u renoviranoj kuli Nebojša u Donjem gradu, gde je on i stradao.

U nedavno obnovljenom parku kod Vukovog spomenika, koji nosi ime Park Ćirila i Metodija, spomenik su dobili braća Ćirilo i Metodije, tvorci slovenske pismenosti i hrišćanski misionari medju Slovenima u devetom veku. Spomenik je delo Tome Serafimskog.

U tom parku nalazi se i spomenik posvećen velikom ruskom pesniku Aleksandru Puškinu (1799-1837). Bronzana skulptura, delo ruskog vajara Kuznjecova Muromskog, poklon je Saveza književnika Rusije.

Spomenik ruskom caru Nikolaju II i Rusima stradalim u Prvom svetskom ratu na Balkanu, podignut u medjuratnom periodu nalazi se u sklopu ruskog groblja na Novom groblju u Beogradu.

Spomenik sovjetskim ratnim veteranima podignut na Avali 1965. na mestu na kojem su godinu dana ranije tragično stradali u avionskoj nesreći, delo je Jovan Kratohvila.

Jedinstven spomenik, posvećen braniocima Beograda u Prvom svetskom ratu 1915. podigli su austro-nemački okupatori, u Topčideru, na osnovu neredjenja nemačkog maršala Augusta fon Makenzena. Na njemu se nalazi paralelan tekst, na nemačkom i srpskom, “ovde počivaju srpski junaci”.

U parku Manjež postavljen je spomenik poljskom kompozitoru i pijanisti Frederiku Šopenu. Predlog je podnela Ambasada Poljske koja je i poklonila bistu sa postamentom Beogradu.

Komisija za imenovanje ulica i trgova usvojila je i predlog SANU da se na Beogradskoj tvrđavi postavi bista književnika Laze Kostića.